BASISKENNIS GASMUNTEN EN ELEKTRICITEITSPENNINGEN

[grivnagozer]

De industrialisatie leidde tot vele nieuwe openbare voorzieningen wereldwijd, en Nederland kon zich daar niet aan onttrekken.

Particuliere woningen en bedrijven werden in ras tempo aangesloten op het gasleidingen en electriciteitsleidingennet, waarbij met behulp van een gasmeter de hoeveelheid gebruikt gas danwel electriciteit werd berekend. Door het veelvuldig gebruik van dit nieuwe medium, kwamen heel wat mensen in de betalingsproblematiek terecht: men verbuikte immers meer dan men kon betalen.

Zo kwamen er de muntgasmeters: bij inworp van een muntstuk werd een afgepaste hoeveelheid gas danwel electriciteit doorgegeven. Men had 1/3 kubieke meter gas voor 2 1/2 cent.

In 1895 werd in Utrecht de eerste muntgasmeter geïnstalleerd. 5 jaar later waren al 18.000 muntgasmeters geregistreerd in Nederland.
In het jaar 1925 blijkt dat er al 340.000 zijn verspreid binnen onze landsgrenzen.

Door de Eerste Wereldoorlog en de gevoerde neutraliteitsdpolitiek krijgt Nederland voor het eerst te maken meteen sterke stijging van de gasprijs. Afhankelijk van de gemeente waar men woonachtig was variëren de tarieven tot 16 cent per kubiek metr gas danwel electriciteit.
Kwam de man van het gas de muntlade legen, dan moest er achteraf flink bijbetaald worden door de gebruiker.

En zo was het Rotterdam welke in 1920 voor het eerst voorstelt gaspenningen aan te munten, welke alleen per 3 konden worden aangekocht voor een bedrag van 15 1/2 cent. Dit systeem had 2 voordelen:
De gebruiker kon zelf berekenen wat hij aan gas gebruikte en kwam dus achteraf niet bij onplezante bijbetalingen te staan.
De gemeente in kwestie kon bij prijsstijgingen gewoon de voorverkoopprijs verhogen.

Briljant, en alle gasbedrijven gingen het Rotterdamsch model volgen. De inworpgleuf van de gebruikte apparatuur was 23.5 mm, en dat was dezelfde diameter van het 2 1/2 cent muntstuk. Om te voorkomen dat men maar 2 1/2 cent bleef inwerpen (een gigantische overheidstekort), besloot Rotterdam de gaspenning van een inkeping te voorzien. Deze knip paste precies met het pennetje dat achter de inworpgleuf was aangebracht. Idee was goed, maar men besloot uit huisvlijt de roulerende munten van 2 1/2 cent zelf in te vijlen om de Gemeente hiermee weer op te lichten voor ongeveer 12 tot en met 14 cent.

Kwam de muntambtenaar langs, dan verwijderde deze de eigen huisvlijtstukken en moest de gebruiker zuchtend alsnog het tekort bijbetalen; funest voor hotelhouders...

Niet elk bedrijf gaf echter 23 1/2 mm.munten uit. Ook het kwartje en het dubbeltje werd aangemunt als gaspenning, en was je een grootgebruiker van gas of electriciteit, dan waren daar de afwijkende formaten. Het merendeel der gasmunten werd vervaardigd bij de Rijksmunt te Utrecht.

Her en der waren ook Duitse gasmeters geïnstalleerd, en deze werkten op penningen met ronde concentrische ringen, welke dan ook uit Duitsland besteld moesten worden.

Er werd meer gas dan electriciteit verbruikt, en dat is de oorzaak dat er een overschot aan gasmunten is en een klein aantal electriciteitspenningen is aangemunt. De ronde electriciteitsmunten hebben het formaat van de Gulden, of een afwijkende vorm.

Zo heeft het energiebedrijf Wateringen een halve knip en een electriciteitbedrijf uit Arnhem kwam met een vierkant stuivertje als vorm.

Mei 1940. Duitsland bezet Nederland en de munten verdwijnen geleidelijk uit de circulatie. Nieuwe zinken munten vervangen het oud vertrouwde, en voor de gasmuntmeters ontstaan nu zinken gas en electriciteitspenningen ter vervanging van de circulerende messing en aluminium penningen. Alle zinken gasmunten worden naar de nieuwe diameters aangepast. Ontwerper Nico de haas levert het ontwerp aan, waarbij altijd geldt dat het gemeentewapen verschilt. Soest, Winterswijk, de gasmunten werden onderling uitwisselbaar mits de diameter klopte.

Gasmunten vertonen nu gestileerde vlammetjes, en electriciteitspenningen hebben bliksemschichten in het ontwerp van Nico de Haas. Tijdens de oorlogsjaren werden 1 1/2 miljoen electriciteitspenningen vervaardigd en 17 1/2 miljoen gaspenningen op last van de autoriteiten.

Na de bevrijding blijven de zinken oorlogsexemplaren tot zinkpest toe rouleren, en sommige gemeenten vervangen de onooglijke zinken munten voor messing munten van het identieke Cultuurkamerontwerp.

Eind jaren 60 verdwijnen alle muntgasmeters uit het Nederlandse sociale leven.

[mint]

Bedankt voor dit informatieve verhaal!

Zijn er ook andere mensen die gaspenningen verzamelen op dit forum?

[peterpaul31]

Grivna,

betekent dit dat de messingachtige Rotterdamse gasmunt (gem. gasbedrijf) van 1920 is? En weet jij toevallig wanneer de aluminium gasmunt (gem energiebedrijf) van Rotterdam werd gebruikt?

groeten,
Peter Paul

[neozion]

Grivna,

betekent dit dat de messingachtige Rotterdamse gasmunt (gem. gasbedrijf) van 1920 is? En weet jij toevallig wanneer de aluminium gasmunt (gem energiebedrijf) van Rotterdam werd gebruikt?

groeten,
Peter Paul

de messing is gebruikt van 1920 t/m 1930 en door de rijksmunt geslagen met een oplage van 15 miljoen. de aluminium versie is door de rijksmunt in 1951 geslagen met een oplage van 2 miljoen stuks

[Arnout]

Bedankt voor het leuke verhaal!

[peterpaul31]

Grivna,

betekent dit dat de messingachtige Rotterdamse gasmunt (gem. gasbedrijf) van 1920 is? En weet jij toevallig wanneer de aluminium gasmunt (gem energiebedrijf) van Rotterdam werd gebruikt?

groeten,
Peter Paul

de messing is gebruikt van 1920 t/m 1930 en door de rijksmunt geslagen met een oplage van 15 miljoen. de aluminium versie is door de rijksmunt in 1951 geslagen met een oplage van 2 miljoen stuks

Bedankt Neozion!!! Deze info kan ik goed gebruiken.
Peter Paul

[neozion]

de messing is gebruikt van 1920 t/m 1930 en door de rijksmunt geslagen met een oplage van 15 miljoen

Ik bedoelde natuurlijk dat de messing versie geslagen is van 1920 t.m 1930, ook daarna is hij gebruikt.

[Lotus07]

Dank voor de waardevolle informatie!