Hoofdstuk 10 BASISKENNIS Romeinse beeldtaal.

[grivnagozer]

De Romeinen gebruikten hun muntslag als propaganda. Maar hoe lezen we nu die munten anno 2010?

In 44 voor Christus doet het portret zijn intrede van de levende Keizer. Een munt uit de tijd na 44 voor Christus laat ons dus enerszijds een portret zien, en anderszijds de beeldtaal wat de keizer een analfabeet volk te zeggen had, en welke door iedere Romeinse burger klakkeloos begrepen werd. En soms vervangt een Keizer het portret door 1 van zijn voorgangers of familieleden er op te zetten.

Lastig, vooral voor iemand die net begint met de materie. Het schrikt af.

Laten we eens gaan kijken:

We hebben een keizerskop waar niks op staat: de boodschap in die tijd was dat de Keizer de EERSTE ONDER ZIJNS GELIJKEN is, PRINCEPS geheten.

De Keizer staat altijd op de munten zoals hij zichzelf wilde zien, en niet zoals hij in de spiegel eruit zag. Nero was behept met het syndroom van Down met een hangende kaak en schele ogen, en in het openbaar hield hij hiertoe dus altijd een gouden masker voor zijn gezicht. Het excusez-le-mot standaard Mongooltje-Josti-band dus, maar dat zien we niet terug in de portrettuur.

De Keizer draagt ineens een lauwerkrans, een krans van laurierbladeren: de Keizer is een zegevierend veldheer, IMPERATOR geheten, en als hij een verdienstelijk magistraat was, zijn de bladeren van laurier vervangen door eikenbladeren.

De Keizer draagt een helm: hij is een waakzame verdediger van het Romeinse Rijk.

De Keizer draagt een stralenkroon van de Zonnegod: de Keizer is dood en vergoddelijkt als deelnemer in het godenpantheon.

De Keizer staat en neemt de diadeem aan van één der nazaten van Alexander de Grote, alleenheerser bij uitnemendheid, de absolute monarchie, uitsluitend in het jaar 326 na Christus.

De keizer in een militaire dracht, in burgerkleding, in consulaire ambtsgewaad danwel heroïsche blote billen. Je komt het allemaal tegen. Wanneer je hem ziet slepen met een leeuwenhuid of knots, dan ziet hij zichzelf als nazaat van Hercules. Ziet hij zichzelf als bovenmenselijke x-man, dan heeft hij een borstschild aan met een Medusakop, welke was afgestaan aan Pallas Athene door de god Zeus, de AEGIS geheten.

De gelaattrekken van de keizer kan qua haardos en baardgroei ook een propagandataal uitdrukken. De directe opvolgers van Augustus, welke allen geadopteerd zijn in naam van de overleden keizer, doen er alles aan om maar enigszins op Augustus te gelijken. Nero wijkt hier vanaf in zijn laatste periode als keizer, hij waant zich absoluut monarch en kijkt naar boven i.p.v. de gebruikelijke recht vooruit richting.

Keizer Hadrianus was geheel onder de Griekse invloedssfeer, Rome werd verhelleniseerd, en dus komt de volle en lange Philosophenbaard uiteindelijk op de munt te staan.
De Soldatenkeizers daarentegen hebben altijd een kortgeknipt kapsel en ringbaardje. De Tetrarchen volgen deze lijn in portetten ook, hierbij staat het voor sobere eenvoud en bondige zakelijkheid.

Wanneer Constantijn de Grote breekt met de Tetrarchen, door de hang naar het traditionele keizerschap, doet de baard weer verdwijnen van zijn gezicht, om op zijn grote voorbeeld Trajanus te gelijken.

Dit verwijderen van de baardgroei gaat door in het Christendom, want baardeloosheid was een kenteken van de eerste Christenen, een volle baard daarentegen was een teken van bewust Heidendom (en daarom draagt de Satan een volle baard).

Nu gaan we naar de keerzijden.

Je hebt keerzijden met de realiteit zoals het ervoor staat, en we hebben een door de Keizer zelf gewenste realiteit, welke zich uit in een historische onwerkelijkheid.

Laten we eens kijken naar Nero, de Antichrist volgens de eerste Christenen. Deze mongool was niet zo slecht als dat we moeten denken in de Christelijke dogmatiek.

Nero zorgde goed voor de voedselvoorziening van zijn onderdanen in tegenstelling tot zijn voorgangers, die de gewone man vaak lieten creperen. Onder Nero wordt er koren binnengevaren uit Egypte, de graanschuur van het Romeinse Rijk, in de havenplaats Ostia. Ostia is als stad afgebeeld op een munt van Nero, net zoals ANNONA (beschermheilige korenaanvoer) en CERES (godin van de Landbouw) veelvuldig voorkomen onder zijn bewind. Zo zag Nero zichzelf: als weldoener.
De Sociale Zaken en Werkgelegenheid stijgt in het Rome van Nero:
1) de Keizer rijkt giften uit op de munt
2) de grafische weergave van een ceremonie van de Keizer
3) de personificatie van de vrijgevigheid van de Keizer, LIBERALITAS.

Nero was een begenadigd stempelsnijder, en in de Haven van Ostia (werkelijkheid) vindt de surrealiteit plaats door de rondzwemmende zeegod NEPTUNUS, terwijl liberalitas rondwandelt op de kade of bij de vuurtoren.

De eendracht binnen de familie die Nero voor ogen had, wordt uitgedrukt in 2 in elkaar grijpende handen, danwel de personificatie daarvan, CONCORDIA met 2 ineengeslagen rechterhanden. Romeinen veegden hun billen af na het poepen danwel masturbeerden met de linkerhand, vandaar dat altijd de rechterhand wordt afgebeeld!

Werkelijke afbeeldingen van de keizer zien we ook terug in de uitoefening van keizerlijk ceremonieel op militair, religieus danwel burgerlijk gebied. Hij brengt plechtige offers, hij ontvangt overwonnen stamhoofden, hij deelt giften uit, hij installeert vazalkoningen, hij spreekt soldaten toe, hij trekt ten strijde of komt thuis, en al deze voorstellingen van het doen en laten stonden ingebeiteld in die keizer zijn tijd op zijn eigen monumentale reliëf van de keizerlijke bouwwerken, waarbij we de thans nog overeindstaande Zuil van Trajanus in Rome in gedachten moeten houden.

Elke afbeelding van elke munt met een werkelijkheid is dus een verkleinde kopie van een marmeren hoogreliëf gedenkplaat aan de voorkant of zijkant van een Keizerlijk gebouw, dat anno 2010 allang verdwenen is. Een blikveld naar een andere tijd, een staketsel van wat ooit is geweest...

Augustus en Tiberius beginnen met het Altaar van Rome op de munt af te beelden. Augustus pakt daar nog eens het altaar van Lugdunum (Lyon) bij.
Dit altaar was het nationale heiligdom van Romeins Gallië, en ongeveer zo groot als het huidige Vaticaan nu.
Nero en Domitianus tonen dan weer het Vredesaltaar van Augustus, de ARA PACIS ter herdenking van de oprichting van dit altaar.

Nero geeft de Tempel van Janus met gesloten deuren weer, een teken van absolute vrede in het Rijk. Wanneer de deuren open waren van deze tempel, wisten de mensen dat er ergens oorlog was in het Rijk. Alle legioenen liepen voorbij deze tempel als ze weggingen in maart (Mars) en terugkwamen.

Trajanus beeldt de brug over de Donau af, de toenmalige Grootste brug ter wereld. Circus Maximus wordt gerestaureerd door hem: op de munt ermee.

Maxentius treurt om zijn gestorven kind/zoon Romulus, en laat het volk dit weten door het ronde Mausoleum van Romulus op de munt te zetten.

Tempels en Triomfbogen komen veelvuldig voor in de Romeinse muntslag. Het zijn voorbeelden van hoe de Keizer zelf deze het liefste zag, en vaak stroken zij niet met de werkelijkheid door geldgebrek of andere oorzaken. Zijn de beelden die er bovenop staan in verhouding met de triomfboog, danbetekent dit dat de keizer een bescheiden man is; wanneer de keizer in kwestie de beelden groter heeft afgebeeld als de onderliggende triomfboog, die door het gewicht van deze marmeren kolossen in werkelijkheid zou bezwijken onder het gewicht , dan is de keizer ver verheven boven zijn onderdanen.

Wanneer de Keizer bovenmenselijke deugden en krachten en anderssoortige goddelijke dingen/ machten uitspookte, ontstond een nieuwe god/godin die de Keizer zelf bedacht en benoemde. Een PERSONIFICATIE noemen we dit, en Personificaties hebbben allerlei attributen bij zich, die soms verwisselbar zijn, en welke dus een uiting waren van hoe de Keizer zijn karakter was naar zijn eigen zeggen.
Met andere woorden: hoe wil ik nu bekend staan en voor de toekomst?

Bijvoorbeeld: Claudius heeft PAX (vrede) behangen met de vleugels van VICTORIA (zege), Claudius zegt hiermede Ik breng vrede door verovering. Daarover loop ik niet op te scheppen (PAX maakt het gebaar van PUDICITIA (ingetogenheid), op mij rust de goddelijke zegen (staf van FELICITAS (zegen)) en daarmee breng ik welzijn voor iedereen (slang van SALUS (welzijn)).

Nauw verwant aan de Personificaties zijn de veelvuldig voorkomende goden en godinnen, want die brengen voor iedereen een begrijpelijke boodschap. De Goden worden door de Keizer zelf belangrijk geacht en hij probeert te regeren naar de heldendaden van die Goden en Godinnen. Jupiter is de meest voorkomende oppergod, die attributen leent van de andere goden en soms van de personificaties,, daar jupiter als oppergod nu eenmaal alles kan flikken zonder ooit gestraft te kunnen worden.

Mars was een munt die uitsluitend rouleerde in de provincies en in de legerafdelingen, en nooit onder de burgerbevolking.

De Keizerinnen hadden standaard Juno,Vesta en Diana op de munt staan.

Minerva was de lievelingsgodin van Claudius en opvolger Domitianus. Zonnegod Sol verdringt de overige goden in de tweede helft van de derde eeuw; pas onder Diocletianus en mederegeerders wordt Jupiter weer de oppergod en Sol kan het uitzoeken, die wordt ingewisseld voor Hercules. In het eerste kwart van de vierde eeuw zien we Sol weer terug komen, en omdat de Christenen ook nog eens de Zon zagen, bleef uiteindelijk Sol als laatste over op de munt nadat alle oude goden verdwenen waren en ingewisseld voor Christelijke symboliek.

We hebben een stad, we hebben een Provincie, en dit maken we tot een persoon. Dieren, planten en voorwerpen geven een karaktereigenschap van de keizer aan.

Een pauw is altijd de personificatie van een overleden keizer, en daarom wandelt deze vogel rond bij een treurende keizerin. Remus en Romulus gezoogd door de Capolitijnse Wolf is een personificatie voor de stad Rome, en onder Antoninus Pius worden de 900-jarige bestaan van de Stad uitbundig gevierd en herdacht met deze herdenkingsslagen.

Een adelaar betekent dat de overleden Keizer toekijkt vanuit de hemel op het dagelijkse leven, hetzelfde zegt een altaar dat de keizer thuis is gestorven of een brandstapel wanneer de keizer gesneuveld is op het slagveld.

De Palmboom is de provincie Judaea tussen Vespasianus en Nerva.

Aan het einde van de vierde eeuw wordt de muntslag overspoeld met grove kopietjes (barbaren) en verdwijnt de beeldtaal grotendeels voor de analfabete mens. De Christelijke symboliek gaat van klein bijsymbool naar volledig in beeld; het welbekende Christuskruis komt in de vijfde eeuw om de hoek kijken.

VOTA zijn munten uitgegeven bij keizerlijke jubilea welke uitsluitend bestemd waren voor de legioenen, waarbij de ingeloste verkiezingsgelofte van de jubilerende keizer over de afgelopen regeringsperiode (VOT V danwel VOT X) alsmede de nieuwe regeringsbeloften voor de komende periode (VOT XX danwel MVLT).

In de tweede helft van de vierde eeuw is de keizer altijd de

1) HERSTELLER van de Staat/ RESTITVTOR REIPVBLICAE. Staande keizer met een vaandel waarin een Christussymbool staat afgebeeld, LABARUM geheten.

in vaste formules toegepast:

1a) HERSTEL VAN GELUKKIGE TIJDEN/ FELicium TEMPorum REPARATIO.
Keizer met barbaar of staande op galeiboeg.
1b) GLORIE VAN HET LEGER/ GLORIA EXCERCITVS. 2 soldaten met standaarden
1c) GLORIE VAN DE ROMEINEN/ GLORIA ROMANORUM. staande keizer met barbaar
1d) WELZIJN VAN DE STAAT/ SALUS REIPVBLICAE. Victoria met trofee op de schouder en barbaar erachter.
1e) OVERWINNINGSKRACHT VAN DE KEIZERS (AUGUSTI), VICTORIA AUGG(G)met de overwonnen barbaar als bijfiguur, soms een enkele Victoria met krans en palmtak.
1f) VEILIGHEID VAN DE STAAT/ SECVRITAS REIPVBLICAE. Victoria met krans en palmtak en 2 tronende keizers, soms keizer met barbaar
1g) HERSTEL VAN DE STAAT/ REPARATIO REIPVBlicae. Staande keizer en een knielende vrouw.

UITZONDERING:
Keizer Gratianus liet zich als enige keizer afbeelden als een staande keizer met LABARUM en een gedragen schild: GLORIA NOVI SAECVLI/ GLORIE VAN HET NIEUWE TIJDPERK.

[grivnagozer]

ADLOCUTIO = toespraak. Keizer met al of niet gevolg spreekt de soldaten toe, staande op een podium.

ADVENTUS= blijde aankomst. Keizer op paard naar rechts, met in groet opgeheven rechterhand (AVE)

CONGIARIUM= uitdeling. Keizer met gevolg reikt zittend op een podium giften uit

PROFECTIO= afscheid. Keizer te paard naar rechts met soldaten

REX.. DATUS= installatie van de Koning: de Keizer zit of staat op podium, bekranst staande koning of overhandigt hem een krans met rechterhand.

[grivnagozer]

We zien:

BONUS EVENTUS: offerschaal (PATERA) en korenaren= SUCCES

GENIUS: patera, hoofdtooi, hoorn van overvloed = beschermgeest van de keizer himself.

HONOS skepter danwel tak en hoorn van overvloed: KRIJGSMANSEER

[grivnagozer]

ABUNDANTIA; korenaren en hoorn van overvloed, WELVAART

AEQUITAS; korenmaat, BILLIJKHEID

AETERNITAS; weegschaal, CONTINUÏTEIT

ANNONA; staf, globe danwel zon danwel maan, zittend. korenaren, korenmaat en hoorn van overvloed, KORENTOEVOER

CLEMENTIA; patera en staf, soms olijftak, GOEDERTIERENHEID

CONCORDIA, staf en patera met af en toe een dubbele hoorn van overvloed, EENDRACHT

CONSTANTINOPOLIS; zittend op een troon en haar linkervoet rustend op een boot, de stad CONSTANTINOPEL

FECUNDITAS; babies, VRUCHTBAARHEID

FELICITAS; zegenstaf (CADUCEUS) met twee slangen en hoorn van overvloed, ZEGEN

FIDES; patera of 2 veldtekens, TROUW

FORTUNA; roer en hoorn van overvloed, FORTUIN

HILARITAS; anker, roer, hoorn van overvloed en palmtakken, BLIJHEID

INDULGENTIA; staf, patera, tak en globe, TOEGEVENDHEID

JUSTITIA; roer of anker of globe of krans, RECHTVAARDIGHEID

LAETITIA; patera en staf, VREUGDE

LIBERALITAS; abacus (uitdeelbord danwel rekentafel) en hoorn van overvloed, VRIJGEVIGHIED

LIBERTAS; puntmuts, GRONDWETTELIJKE VRIJHEID

MONETA; weegschaal, hoorn van overvloed en soms een stapeltje munten, MUNT

PAX; olijftak, VREDE

PIETAS; patera en altaar, PLICHTSBESEF

PROVIDENTIA; globe of zuil, VOORZORG

PUDICITIA; met rechterhand een sluier voor het gezicht houdende, INGETOGENHEID

ROMA; kort kleed, na 137 AD lang kleed, wapenrusting en helm

SALUS; patera, slang en altaar, WELZIJN

SECURITAS; globe, brandend altaar, soms leunend tegen een zuil, ZEKERHEID

SPES; bloem in de rechterhand, tip van het kleed in de linker; HOOP

VICTORIA; vleugels, krans, schild of trofee, OVERWINNING

VIRTUS; kort kleed, helm en parade-dolk, DAPPERHEID EN KRACHT

Dit zijn de meest voorkomende..

[grivnagozer]

AESCULAPIUS; staf met slang eromheen, soms een kleine gestalte in een cape erbij(Telesphorus geheten), GOD GENEESKUNDE

APOLLO; snaarinstrument, ZONNEGOD EN KUNST

CERES; toorts of korenaren, LANDBOUW

CYBELE danwel MAGNA MATER; muurkroon, tamboerijn , leeuwen; westaziatische MOEDERGODIN

DIANA; pijle en boog, GODIN JACHT

JUNO; patera, pauw en staf, GODIN GEHUWDE VROUWEN EN VROUW VAN JUPITER

JUPITER; bliksem, GOD VAN DE DONDER EN BLIKSEM, BESCHERMHEER KEIZER EN STAAT, OPPERGOD

MARS; wapenrusting met helm, schild en speer of trofee, GOD OORLOG

MERCURIUS; vleugelhoed, slangenstaf (caduceus) en beurs; GOD HANDEL EN WELVAART

MINERVA; lang kleed, helm, schild, speer kleine Victoria op rechterhand, GODIN HANDWERK, BESCHERMSTER IN OORLOG

NEPTUNUS; drietand, dolfijn, GOD ZEE

SOL; stralenkroon, zweep of globe, GOD ZON

VENUS; appel en staf, GODIN GRATIE EN SCHOONHEID

VESTA; patera en brandend altaar, soms toorts, GODIN VAN HET HAARDVUUR


GODDELIJKE HELDEN:

DE DIOSCUREN, zijnde tweeling CASPAR en POLLUX; puntmuts met een ster erboven, paarden

HERCULES; knots en leeuwenhuid.

Dit zijn de meest voorkomende goden en godinnen op de Romeinse munten.