). Natuurlijk, echt FDC is hij niet (al is hij in de hand ietsje mooier dan de MPO foto doet vermoeden), maar desalniettemin ben ik er toch meer dan content mee. Het is vooral de geschiedenis achter deze munt die ervoor zorgt dat dit momenteel het ‘topstuk’ van de verzameling Republiek is, ondanks dat er munten in zitten die een veelvoud duurder waren.Tja, de titel zegt het eigenlijk al. Een kleine munt van een zekere Cato. Maar eerst wat geschiedenisles.
De meeste mensen die een beetje thuis zijn in de Romeinse geschiedenis zullen de naam Cato vaak plaatsen als zijnde de bekende Romeinse geschiedschrijver M. Porcius Cato uit de derde eeuw voor Christus, wiens Origines het allereerste geschiedwerk in het Latijn was. Toch is het niet deze, maar zijn achterkleinkind, eveneens Marcus Porcius Cato genoemd, die verantwoordelijk was voor het slaan van deze munt. Hoewel deze M. Porcius Cato in 94 BC geboren is, maken we even een tussenstop in het jaar 89 BC.
Het gens Porcia (afkomstig van het woord Porcus; varken) was een aloud geslacht, origineel afkomstig uit de stad Tusculum, dichtbij Rome. Er waren drie grote takken binnen dit gens, van wie elk weleens een moneyer heeft voortgebracht; de Porcii Licini, Porcii Laecae en de Porcii Catones. Meerdere keren in de geschiedenis van Rome hadden zij een belangrijke rol gespeeld. Zo werden er door verschillende leden van de familie in de periode 199 – 184 BC meerdere Lex porciae (Porcische wetten) aangenomen, hielden meerdere Porcia het consul-, quastor- of praetorschap. Maar in 89 BC hebben we nog een Marcus Porcius Cato. Echt heel veel weten we over hem niet, behalve dat hij in dit jaar tresviri monetalis , ‘moneyer’ was. Hij sloeg in totaal twee typen, een Denarius en een Quinarius, beide voorzien van een zittende Victoria met VICTRIX eronder:
Nu terug naar mijn munt. Hoewel hij lijkt op de Quinarius hierboven, is mijne toch net een stukje anders. Deze is namelijk geslagen door een andere M. Porcius Cato, ook wel Cato de Jongere genoemd. Geboren in 95 BC, werd al jong een wees, en opgevoed door zijn moeders oom. Zijn karakter was op z’n minst bijzonder te noemen; behoorlijk eigenwijs, logisch, redekundig en Stoïcijns. Ook stond hij bekend om het feit dat hij onomkoopbaar was. Hij verachtte steekpenningen, welke het politieke klimaat in de late republiek zeker niet vreemd waren, en tijdens zijn Quaestorschap in het rijke Cyprus zou hij, in tegenstelling tot zijn voorgangers, geen enkele denarius voor zichzelf gehouden hebben. De belastingopbrengsten uit deze provincie waren nog nooit zo hoog geweest. Terug in Rome beviel dit de Senaat, en kreeg hij het Praestorschap aangeboden, tezamen met een soort triomftocht. Cato echter, uit Stoïcijnse principes, weigerde. Hij was een groot aanhanger van de democratische staatsvorm van de Republiek, en hij was voor deze positie niet door het volk verkozen. Een aantal jaren later, in 54 BC, werd hij echter wel tot Praetor gekozen, en werden de discussies in de senaat heviger. Cato stond bekend als een goede orator, en oreerde dan ook vaak in de senaat. Hij zou nooit een zitting gemist hebben, en bekritiseerde hen die dat wel deden. Het politieke klimaat bestond destijds uit twee verschillende fracties. De Populares waren de populisten van de tijd, waar onder andere Caesar en Marcus Antonius deel van uitmaakte. Zij waren tegenstanders van de Optimates, de conservatieven. Van oorsprong waren het vooral Patriciërs, de rijke adel, die hier lid van uitmaakte, maar tegen het einde van de republiek, als verschillende senatoren (kuch, Caesar, kuch) steeds meer macht naar zichzelf toe trekken, zijn het vooral veel aanhangers van de democratische staatsvorm die zich bij deze fractie aansluiten. Zo ook Brutus, Pompeius en Cato, waarvan vooral Cato in de senaat vaak de voornaamste tegenstander van Caesar was.
Twee jaar later, in 52 BC, stelde hij zich kandidaat voor Consul, het hoogst mogelijke. Hij zou uiteindelijk de verkiezing verliezen aan twee andere Optimates, Pompeius en Scipio, maar stelde zich het volgende jaar niet weer verkiesbaar. Wel pleitte hij voor het intrekken van de speciale bevoegdheden van Caesar, welke hem tijdens zijn veldtochten in Gallië waren ontleend. Caesar vertikte het om ze in te leveren, hetgeen een verhaal opzich is, wie weet vertel ik dat nog een keer als ik de loterij heb gewonnen en een munt van Caesar zelf heb aangeschaft
. Het komt erop neer dat hij zijn legioenen moest ontbinden, en terug moest keren naar Rome voor een proces. Ook dit vertikte hij. Hij keerde wel terug naar Rome, maar met een van zijn legioenen. In de republiek gelde, om een staatsgreep te voorkomen, een aloude wet. Geen staatsman mocht ten zuiden van de Rubicon een legioen hebben. Caesar trok toch de Rubicon over, en marcheerde met zijn XIIde legioen naar Rome om de macht van de senaat te ontnemen en zichzelf tot alleenheerser te laten benoemen. De Optimates waren, logischerwijs, nogal geschokt hiervan en vluchtte uit Rome. Zo ook Cato, Pompeius en Scipio.Allereerst vluchten ze naar Dyrrhachium in Illyrië (en ja, we slaan weer even een zijpad in). Een stad in het huidige Albanië, oorspronkelijk gesticht door een stel Griekse kolonisten, maar veroverd door de Romeinen in 229 BC. Munten uit Dyrrhachium zijn relatief veel voorkomend, en ik ben dan ook blij te zeggen er in mijn collectie een te vinden valt:
Officieel bleef Dyrrhachium, en ook het iets Zuidelijker gelegen Apollonia, na 229 BC onafhankelijk, maar de ware macht was in handen van de Romeinen. Hetgeen ook in dit type terug te vinden valt. Oorspronkelijk sloegen beide steden Staters, naar Grieks gebruik, maar na de komst van de Romeinen zien wij in een keer de naam van de moneyer verschijnen op de achterzijde, een typische invloed van het Romeins imperialisme. Op mijn munt is het de naam boven het zuigende kalf, ‘ΞΕΝΩΝ’ (Xenon), terwijl de naam op de voorzijde (nu nog maar deels leesbaar), ‘ΧΑΡΟΠΙΝΟΥ’ (Charopinou), de magistraat zou moeten aanduiden. Zowel Apollonia als Dyrrhachium sloegen exact dit type, maar met een klein verschil. Op de achterzijde staat de naam van de magistraat, en een afkorting van de naam hiervan: ‘ΔYP’ (Dyr) voor Dyrrhachium, of AΠOΛ (Apol) voor Apollonia. Bij mijn munt is dit weggesleten, maar de combinatie van magistraat en moneyer is alleen bekend uit Dyrrachium. Helaas hebben er nauwelijks geschreven bronnen uit Dyrrachium de tand des tijds overleefd, dus weten we de volgorde, en dus de datering van de Magistraten niet exact. Een aantal slimme numismaten hebben echter, door middel van schatvondsten en stempelstudies, de waarschijnlijke chronologie kunnen achterhalen. Daaruit blijkt dat Xenon onder vijf verschillende magistraten munten heeft geslagen, waaronder voor Charopinou in ongeveer 58 BC, zo’n tien jaar voor de komst van Cato en zijn vrienden. Dicht genoeg in de buurt, voor een plekje in dit aan Cato gewijde topic dus
Caesar zit echter niet stil. Na zijn macht in Rome te hebben geconsolideerd, reist hij tezamen met zijn legers, af naar Dyrrachium. De Optimates weten in 48 BC deze slag te winnen, maar met grote verliezen als consequentie. Later, bij de slag bij Pharsalus werden zij door Caesar bijna volledig verslagen. Cato en Scipio konden echter ontkomen. Zij vluchten nog verder van Rome af, samen met 15 cohorten, naar het in Tunesië gelegen Utica, om vanuit daar de tegenstand tegen Caesar verder te zetten. Twee jaar lang hebben zij het nog geprobeerd om het Caesar zo lastig mogelijk te maken. Dit gaat logischerwijs niet zonder een leger, en een leger vindt het vaak fijn om betaald te worden. Daar komt mijn munt het verhaal binnen wandelen; Deze is geslagen in de periode 47-46 BC, in Utica, om de legioenen van Cato en Scipio te kunnen betalen (Hoewel Scipio ook zijn eigen munten sloeg)! De bovenste foto is van de MPO, de onderste is een scan van mij (excuses voor de kwaliteit, had hem eigenlijk voor de munthouder moeten scannen. Of gewoon investeren in een goed fototoestel....).
Herinnerd iemand nog de munten uit 89 BC, geslagen door zijn naamgenoot? Om deze te eren slaat Cato in Utica munten naar zijn voorbeeld. Hij slaat zowel Quinarii als Denarii, van ongeveer hetzelfde type. Het enige verschil zit hem in de inscriptie; bij de munten uit 89 BC is dit gewoon ‘M.CATO’, terwijl de in Utica geslagen munten ‘M.CATO PRO PR’ als omschrift hebben. Op de voorzijde van de Quinarius staat het hoofd van Liber, een oogstgodin, en de achterzijde laat een zittende Victoria zien.
Caesar beëindigd het feestje in Utica uiteindelijk in 46 BC. Eerst verslaat hij Scipio bij de slag om Thapsus, waarna hij naar het dichtbij gelegen Utica optrekt. Nadat Cato hoort van het verlies van zijn bondgenoot is hij radeloos. En onwillend om in een door Caesar geregeerde wereld te leven, pleegt hij zelfmoord. Het verhaal gaat dat zijn eerste poging, met een zwaard mislukt, waarna hij door zijn dienaren weer gestabiliseerd werd. Vervolgens beslist hij toch om verder te gaan; hij knijpt eigenhandig zijn ingewanden plat, en komt direct te overlijden. Zo eindigt het verhaal van Marcus Porcius Cato, die na zijn dood ook het epithet Uticensis (De Uticaan) kreeg toe geschreven.
Zo hebben we dus zijn hele leven in drie munten samengevat; Munten van zijn oom (?), geslagen in Rome, waar hij opgroeide, een contemporaine drachme uit Dyrrachium, waar hij heen vluchtte en een door hem geslagen Quinarius uit zijn laatste verblijfplaats.
Over Cato is veel geschreven en gediscussieerd. Over zijn tegenstand ten opzichte van Caesar, zijn redevoeringen en zijn morele standvastigheid. Mocht iemand het leuk vinden om een ongeveer eigentijdse tekst over hem te lezen, er staat een Engelse vertaling van zijn door Plutarcha geschreven biografie online.
Het is weer een heel stuk (misschien zelfs iets te lang) om zo te lezen, maar zo’n, in mijn optiek, interessant muntje verdiend het. Mocht iemand toevallig iets van de republiek hebben (of gewoon een andere leuke antieke munt), laat dit vooral zien!
Mika
