Leeuwendaalder Friesland 1591, geslagen te Reiderschans

Plaats hier alle informatie, weetjes, nieuwtjes, vragen, etc. over de provinciale en stedelijke muntslag. Duiten, stuiverstukken, rijders, schellingen, Stad Utrecht, Daventria, Overijssel, etc. En de Bataafse Republiek (1795-1801). Ook munten uit de zuidelijke Nederlanden kunnen hier geplaatst worden

Moderator: Robin

Marc B Nederland
Nieuw lid
Nieuw lid
Berichten: 10
Lid geworden op: 20 jun 2015, 21:02

Leeuwendaalder Friesland 1591, geslagen te Reiderschans

Bericht door Marc B »

Enkele maanden geleden heb ik deze Friese leeuwendaalder uit 1591 gekocht op Marktplaats. Blijkbaar wist de verkoper niet goed wat hij in de aanbieding had, hij werd verkocht als een normale leeuwendaalder uit Friesland.
Het gaat hier echter om een munt welke geslagen is te Reiderschans, een strategisch gelegen versterkte schans op de punt van Reide, een schiereilandje tussen de Dollard en de Eems nabij Termunten in Groningen (!) Zo op het eerste gezicht lijkt het een normale Friese leeuwendaalder, maar als je goed kijkt zie je dat deze munt achter de L van HOL het muntteken van Reide draagt, een rechthoek.

Afbeelding

Op de landpunt Reide werden in 1580 door de Spanjaarden twee versterkte schansen gebouwd. Deze plek was van strategisch belang omdat van hieruit de scheepvaart op de Eems kon worden beheerst. Deze schansen werden op 24 juni 1589 door graaf Willem Lodewijk van Nassau veroverd op de Spanjaarden en omgebouwd tot een goed verdedigbare schans met vier bastions. Nadat in 1591 door prins Maurits ook Delfzijl op de Spanjaarden was veroverd werd binnen de Schans van Reide een Fries muntatelier ingericht. In de periode 1591-1597 was er een Fries garnizoen gelegerd. De bescheiden muntproductie binnen de Schans van Reide diende vermoedelijk om de manschappen te betalen en om Friesland’s monetaire invloed uit te breiden ten koste van dat van de stad Groningen. Nadat op 22 juli 1594 de stad Groningen tevens in Staats handen was gevallen, nam het strategisch belang van de Schans van Reide af. In het najaar van 1597 werd de Schans grotendeels verwoest bij een heftige storm bij springvloed en kwam definitief een einde aan de muntslag daar.

Afbeelding

Gedeelten uit een artikel van H.J. Moltmaker uit Paleo-Aktueel 11 geven meer informatie over deze muntslag:

“In het begin van de vijftiger jaren circuleert in numismatische kringen het gerucht dat in Reiderschans Friese munten zouden zijn geslagen tussen 1591 en 1594. In de collectie van het British Museum te Londen bevindt zich namelijk een Friese dukaat, weliswaar zonder jaartal, maar die als Generaliteitsmunt gedateerd wordt in ca. 1591. Deze munt draagt echter niet het muntteken van het Leeuwarder munthuis – een leeuwtje – maar een rechthoek. In de collectie van de Nederlandse Bank te Amsterdam bevindt zich dan een Friese leeuwendaalder, met eenzelfde muntteken, een rechthoek. Dit muntteken zou het muntteken zijn van de munten die in Reiderschans geslagen zouden zijn. Meer exemplaren met genoemd muntteken zijn tot dan niet bekend.
In 1957 wordt een grote muntvondst gedaan in Syrie, waarin eenzelfde dukaat voorkomt als die in het British Museum, en daarenboven enkele leeuwendaalders met het muntteken, de rechthoek, waarvan er een het jaartal 1594 draagt. In een kort bericht hierover blijkt van Gelder (1957) van mening dat het vermoeden dat in de Reiderschans Friese munten zijn geslagen, hiermee een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid wordt.
Inmiddels komen uit verschillende collecties nog enkele arendsrijksdaalders tevoorschijn, ook met de bekende rechthoek als muntteken. In latere standaardwerken (Delmonte, 1967) wordt vervolgens als vasstaand vermeld dat er een Friese muntslag is geweest in de Reiderschans tussen 1591 en 1594, te weten de dukaat, de leeuwendaaalder en de arendsrijksdaalder.
Naar aanleiding van het bovenstaande kwamen er twee vragen op: is er enig doorslaggevend bewijs, op grond waarvan vaststaat dat de bovengenoemde munten inderdaad aan de Reiderschans zijn geslagen, en, zo ja, waarom werden er munten aan de Reiderschans geslagen?

In het begin van de vijftiger jaren uitte de bekende numismaat Van der Wiel het vermoeden dat er wel eens munten konden zijn geslagen in de Reiderschans. Geen enkele thans levende numismaat is er mee op de hoogte waarop dit vermoeden stoelde. De genoemde numismaat is in 1956 overleden en heeft zijn geheim (?) meegenomen in zijn graf. Het ‘vermoeden’ is daarna gegroeid naar ‘waarschijnlijkheid’ en vervolgens als ‘zekerheid’ in de handboeken gekomen.
Bij het hier beschreven onderzoek, dat langs vele paden is verlopen, heb ik tenslotte via het Rijksarchief beslag kunnen leggen op een fotokopie van een stuk uit het archief van de Gedeputeerde Staten van Friesland uit 1591. Dit betreft een brief van de (Friese) muntmeester Willem van Vierssen aan de Gedeputeerde Staten, gedateerd op maart 1591. Het bleek een stuk te zijn waarin genoemde Willem van Vierssen aan G.S. van Friesland een aantal verzoeken doet met betrekking tot zijn honorering, de inrichting van een munthuis en de daarbij behorende bemanning en gereedschappen, nu hij gemachtigd is in de Reiderschans munten te slaan, zoals die ook te Leeuwarden worden geslagen, voor wat betreft vorm, gewicht en allooi.
Hoewel in genoemde brief niet gerept wordt van een rechthoek als muntteken, mag op grond van het vorenstaande nu toch wel met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid worden aangenomen dat deze munten in de Reiderschans werden gemunt. Duidelijk is dat ze niet te Leeuwarden zijn geslagen, en het bestaan van nog een ander munthuis buiten dat van de Reiderschans is uiterst onwaarschijnlijk.

Resteert de vraag waarom aan de Reiderschans werd gemunt. De geisoleerde ligging van de Reiderschans als een ‘Staatse’ enclave in ‘Spaanse’ Ommelanden en een relatief grote ‘Friese’ bezetting aldaar, gecombineerd met het ontbreken van een veilige aanvoerroute voor het transport van gelden vanuit het Friese, terwijl het van het allergrootste belang was dat de (huur-)troepen tijdig betaald dienden te worden, maakten de muntslag ter plaatse wenselijk.”


Groeten,
Marc
Jan W Nederland
Donateur
Donateur
Berichten: 3804
Lid geworden op: 29 dec 2011, 00:05

Re: Leeuwendaalder Friesland 1591, geslagen te Reiderschans

Bericht door Jan W »

Deze munt kwam in november 2014 bij MPO op de veiling: https://mpoauctions.com/en/browse?aid=9 ... &lid=27156. Als ik mij niet vergis is het zelfs exact dezelfde munt al lijkt de munt nu (kunstmatig) gepatineerd te zijn vergeleken met de foto van MPO. Maar dat kan ook door de belichting komen natuurlijk.

Op dezelfde veiling kwam ook een Reiderschans leeuwendaalder 1594/91 ter tafel: https://mpoauctions.com/en/browse?aid=9 ... &lid=27157. Deze laat op de keerzijde duidelijk de rechthoek zien van Reiderschans.

In een artikel op http://www.verdronkengeschiedenis.nl/nl ... ak-def.pdf kun je bij afbeelding 4 een foto zien van een leeuwendaalder 1591 met hetzelfde rechthoekje naast de L van HOL. In de CNM staat alleen het jaar 1597 aangegeven voor dit type (muntteken rechthoek op vz, muntteken provinciewapen op kz). Maar het lijkt er dus op dat dit type leeuwendaalders ook in 1591 zijn geslagen.

Dit is een zeer bijzondere vondst. De verkoper op MP wist niet goed wat hij nu verkocht maar MPO heeft blijkbaar ook liggen slapen. Ik moet wel zeggen dat mij dat rechthoekje ook niet opgevallen is in de catalogus van MPO omdat ik dit type nog nooit gezien had. Ik kende wel de versie met het grote muntteken rechthoek op de keerzijde.
Op de veiling van MPO bracht de munt overigens 110 euro op (exclusief 23% opgeld). De Reiderschans leeuwendaalder uit 1594/91, met op de kz. duidelijk het muntteken rechthoek, bracht 1500 euro op (alweer exclusief 23%).
Koevoets numismatics Nederland
Donateur
Donateur
Berichten: 1318
Lid geworden op: 19 sep 2012, 09:56

Re: Leeuwendaalder Friesland 1591, geslagen te Reiderschans

Bericht door Koevoets numismatics »

Jan, dit lijkt me niet dezelfde. Kijk maar naar de 1 van 91.

Lijkt er wel veel op, op zeker met hetzelfde stempel geslagen.
spatbord
Donateur
Donateur
Berichten: 1605
Lid geworden op: 25 jul 2011, 13:51

Re: Leeuwendaalder Friesland 1591, geslagen te Reiderschans

Bericht door spatbord »

Marc, bedankt voor het posten van dit verhaal! Ik kende de munten uit Reiderschans, maar niet de geschiedenis erachter. Ik ging er dan ook altijd vanuit dat Reiderschans in Friesland lag, maar het blijkt dus vlakbij Delfzijl te hebben gelegen... Een mooie bijdrage, een goed begin hier op het forum! :thumb up:

Ook Schulman had vorig jaar een zelfde Leeuwendaalder uit Reiderschans in de veiling, welke voor 1300 weg ging. Maar deze heeft dan ook wel een heel mooi en duidelijk geslagen muntteken erop staan.
Er zijn er in ieder geval niet veel van, dus zeker een mooie aanwinst.
spatbord
Donateur
Donateur
Berichten: 1605
Lid geworden op: 25 jul 2011, 13:51

Re: Leeuwendaalder Friesland 1591, geslagen te Reiderschans

Bericht door spatbord »

Hier vond ik nog meer info over Reiderschans. Deze tekst komt met de volgende theorie over de munten met jaar 1597:
In Reiderschans werden ongedateerde dukaten van het Hongaarse type geslagen, arendrijksdaalders (1591) en leeuwendaalders met de jaartallen 1591, 1594 en….1597! Dit laatste is verbazingwekkend. Na de reductie van Groningen in 1594 was het garnizoen in Reiderschans overbodig geworden en daarom ook het daar werkzame munthuis. Het ligt voor de hand dat het in Reiderschans gebruikte muntgereedschap is overgebracht naar Leeuwarden. Mogelijk was daarbij een nog bruikbaar keerzijdestempel van de leeuwendaalder met het kenmerkende rechthoekje. Dit stempel zal later in gebruik zijn genomen in combinatie met een op 1597 gedateerd voorzijdestempel.
Alleen nader onderzoek van de stempels zou hier uitkomst kunnen brengen.
Maar volgens CNM staat bij de leeuwendaalders uit 1597 de rechthoek op dezelfde zijde als het jaartal, dus dat lijkt er niet mee overeen te komen...
dukaat Nederland
Donateur
Donateur
Berichten: 121
Lid geworden op: 10 mei 2012, 18:49

Re: Leeuwendaalder Friesland 1591, geslagen te Reiderschans

Bericht door dukaat »

Hallo mark,

Welkom op dit forum, lees net dat je een verzamelaar bent van Provinciale munten en blijkbaar ook een goed onderzoeker.
Zeer interessant verhaal, ik wist niet van het bestaan van deze muntplaats en je ben je zeer erkentelijk. :klap:

Ben ook benieuwd of je meer van dit soort artikelen op de plank hebt liggen.

Gr. Steven
Marc B Nederland
Nieuw lid
Nieuw lid
Berichten: 10
Lid geworden op: 20 jun 2015, 21:02

Re: Leeuwendaalder Friesland 1591, geslagen te Reiderschans

Bericht door Marc B »

Bedankt voor jullie reactie's!
De meeste munten en artikelen waren mij wel bekend, ik heb een kleine database aangelegd met munten van hetzelfde type en jaartal uit veilingen en verkopen. Het zijn er echter niet veel.
Mijn munt is overigens dezelfde als uit de veiling van MPO welke Jan W opmerkte. In het echt is de kleur van de munt vele malen lichter, ik krijg hem helaas niet goed op de foto.
Mij zijn nog twee andere exemplaren bekend, eentje kwam er nog ter veiling bij Schulman in de catalogus 333 van april 2010 met als startbod 2000 euro.
De ander is nog te koop bij Henzen voor het luttele bedrag van 3350 euro :shock:
Interessant om te zien is dat door het geringe slagaantal deze munten nog opmerkelijke overeenkomsten delen, het is namelijk overduidelijk te zien dat ze met hetzelfde stempel geslagen zijn.

Afbeelding

Afbeelding

Groeten,

Marc
Jan W Nederland
Donateur
Donateur
Berichten: 3804
Lid geworden op: 29 dec 2011, 00:05

Re: Leeuwendaalder Friesland 1591, geslagen te Reiderschans

Bericht door Jan W »

Laurens Schulman verkoopt nu een exemplaar uit 1594 met de rechthoek op de leeuwzijde. Wel even een stevige portemonnee mee: 2750,- euro. Ziet er nog wel heel goed uit voor een Friese leeuwendaalder.
https://www.ma-shops.com/laurensschulma ... 50&lang=nl

Terug naar “Provinciale en stedelijke muntslag en Bataafse Republiek”