Om te beginnen zal ik letterlijk een gedeelte van de tekst citeren uit De stedelijke muntslag te Deventer en Nijmegen 1528/43-1591 door de heer Stefan Siegmund Gropp om een beeld te schetsen van de situatie:
Blz. 34
Karel V had bij de machtsovername in Overijssel plechtig beloofd alle oude
rechten en privileges van de stad Deventer te eerbiedigen. Een van deze privileges
was natuurlijk ook het muntrecht. Aan deze belofte van de landsheer dacht de
Brussele regering echter niet te zijn gebonden, zo gauw het om de uitvoering van
haar centralisatiepolitiek ging. Waarschijnlijk had men bij de machtsovername
niet onderzocht over welke privileges het gewest en de steden in detail beschikten.
De centrale regering wilde de steden zeker ook niet meteen tegen zich in het har-
nas jagen, doordat men de erkenning van enkele van die voorrechten weigerde.
Bovendien waren de muntprivileges van de steden Deventer, Kampen en Zwolle
afkomstig van Duitse keizers en koningen, die dus niet zomaar door de landsheer
konden worden ingetrokken.
Van de jaren tussen 1528 en 1534 zijn er geen documenten met betrekking tot
het muntwezen te Deventer overgeleverd. De stad moest zich in die periode waar-
schijnlijk bezighouden met de gevolgen van de machtswisseling, waardoor de ste-
delijke muntslag minder in de belangstelling stond.
...
Blz. 40
De steden Deventer, Kampen en Zwolle besloten in de loop van 1538 eveneens
met de aanmunting van daalders te beginnen. Ze volgden hierin het voorbeeld van
de hertog van Gelre die als eerste muntheer in de Nederlanden sinds korte tijd
daalders liet slaan.
...
Blz. 41-42
Naast goudguldens mocht Van Vierssen nu ook 'Joachimstaler' slaan. De
muntmeester was in dit geval verplicht bij de vervaardiging van de muntstukken
de bepalingen van de Nijmeegse muntcommissie voor Jaspar Vlemminck op te
volgen. Daarom werd de tekst van deze instructie letterlijk in de commissie voor
Willem van Vierssen opgenomen. De muntmeester werd in dit verband expliciet
bevolen de Joachimsdaalders op dezelfde voet te munten als koning Ferdinand en
andere heren en steden van het Heilige Roomse Rijk hun muntmeesters hadden
voorgeschreven. Het gewicht van daalders werd daarbij vastgesteld op 28,95
gram en het gehalte op 896/1000. De muntmeester werd tevens een remedie van
1,5 gram per mark bij het gewicht en 7/1000 bij het gehalte toegestaan.
...
Muntmeester Willem van Vierssen maakte reeds vanaf 3 september van dat jaar (het jaar 1538)
gebruik van de permissie daalders te slaan. Zo werd nog in dezelfde maand 188 [Opm. 1]
mark Troois verwerkt tot daalders, wat overeenkomt met circa 1600 stuks. [Opm. 2] Tot aan
het einde van het jaar werden 422 mark en 5 ons vermunt. De beeldenaar van deze
daalders was echter niet uniform. Zo zijn er muntstukken met drie verschillende
voorzijden bewaard, die elk de beschermheilige van een van de drie steden tonen.
Voor Deventer is dat Sint Lebuinus, voor Kampen Sint Nicolaas en voor Zwolle
Sint Michael. De keerzijde toont in alle gevallen de wapens van de drie steden.
De uitgifte van daalders werd te Deventer ook in de volgende jaren voortgezet.
De jaarlijkse productie schommelde daarbij in de periode 1539-1545 tussen de
10.250 en 20.934 stuks.
Opm. 1 Op pág. 133 van het boek Raccuaclio Universale Dei Pesi zegt de heer Antonio Rossetti het volgende:
Kelly assegna al marco troy 3798 grani troy Inglesi = 246.084 gramme.
Opm. 2 188 mark Troois = 188 * 246,084 g [Ref. 1, 246,084 g is de waarde voor een zogenaamde Hollandse mark] = 46263,792 g, zodat uitgaande van een teoretisch gewicht voor een Karolusdaalder van 28,95 g men dus in totaal 46263,792 g / 28,95 g = 1598 stukken zou kunnen slaan.
Aan de hand van de Castiliaanse of Spaanse mark (230,348 g) heb ik kunnen achterhalen dat het overeenkomt met 8 ons of Engelse ounces van ca. 28,35 g) Het is redelijk veilig om aan te nemen dat dit ook geldt voor de Hollandse mark. Mocht ik mij vergissen in de definitie ons dan hoor ik dat graag.
1 ons zou dan overeenkomen met 246.084 g / 8 = 30,7605 g, zodat van 422 mark en 5 ons het volgende aantal munten gemunt zou kunnen worden:
(422 * 246,084 g + 5 * 30,7605 g) / 28,95 g = 3592
De drie steden Deventer, Kampen en Zwolle, alle drie gelegen aan de rivier de IJssel, zijn oude Hanzesteden en waren lid van het gelijknamig verbond, het Hanzeverbond. Een hanze of hanza was een samenwerkingsverband van handelaren en steden bedoeld om welvaard en rijkdom naar de regio te brengen. De zeven Hanzesteden in de Lage Landen Hasselt, Kampen, Zwolle, Hattem, Deventer, Zutphen en Doesburg bewaren nog steeds een groot gedeelte van hun enorme historische rijkdom.
Vanaf de XV eeuw hadden de Hanzesteden Deventer, Kampen en Zwolle elk hun eigen muntuitgifte, maar vanaf 1534 tot 1588 veranderde dat en werd er gezamelijk munt geslagen. Van 1534 tot 1583 te Deventer en van 1583 tot 1588 te Kampen [Ref. 2] onder de naam "De Drie Rijkssteden" (MOneta NOva TRIVM CIVITATVM IMPERIALIVM) Van de eerste uitgifte in 1538 zonder vermelding van jaartal werden voor de drie steden evenveel munten geslagen met elk, zoals hierboven vermeld, op de voorzijde de beschermheilige van de stad. Daarna werden er Karolusdaalders geslagen, op naam van Karel V, tot 1563. Ook hiervan bestaan, zoals men op de webpagina Imperial cities of Deventer, Kampen & Zwolle van de heer Volker Ertel kan zien, drie verschillende types. [Ref. 3]
Volgens informatie die ik van de heer Ertel heb ontvangen is de eerste munt die hij toont (zie afbeelding hieronder) op 6-7.3.2001 geveild tijdens de "Münzen & Medaillen GmbH" veiling (veiling 91) in Basel (Zwitserland) als lot nummer 784. De geschatte en opbrengst prijs is 3000 respektievelijk 2600 CHF (waarbij op de dag van vandaag 1 CHF (Zwitserse Frank) gelijk is aan 0,82 EUR) De veiling bood in totaal 1030 muntstukken aan van overal ter wereld en van het type talers, afkomstig van de Collection Köhlmoos.
De bijbehorende omschrijving van het veilinghuis:
Reichstaler (sog. "Karolusrijksdaalder") o.J.(1546), Kampen. 28,89g Delm.668 , vdCh.4,16 ,
Dav.8530
MO NO TRIVM CIVITATVM IMPERIALIVM / CA - RO RO - MA IMPER Gekröntes Brustbild Kaiser Karls V.
mit Schwert, Reichsapfel und Vlieskette halbr. // DAVENTRIE CAMPENSIS ZWOLLENSIS Die
verbundenen Wappenschilde der drei Städte in Kleeblattstellung.
MM-091-0784 (3.2001) : Sehr selten. Hübsche leichte Patina. vz- CHF 3000 / 2600
Nu wil het geval dat deze eerste munt nu toevallig mijn munt is.
Het jaar waarin deze munt is geslagen is nogal twijfelachtig. Ik heb mij in de titel gehouden aan de periode opgegeven door de numismaat waar ik deze munt bij heb gekocht.
Vz: Gekroonde buste van Karel V, gewapend en met de keten van de Orde van het Gulden Vlies omhangen, vooraanzicht naar rechts toegekeerd, met in zijn ene hand een zwaard dat op zijn schouder rust en in zijn andere hand een rijksappel (zie ook [Ref. 4]) als machtssymbool.
In het veld, als binnen omschrift: CA - RO : RO - MA : IMPER. (CAROlvs ROMAnorvm IMPERator - Karel Rooms Keizer of Karel Keizer van de Romeinen volgens Juan Cristobal Calvete de Estrella. [Ref. 5] Persoonlijk vindt ik Karel V Keizer van het Heilige Roomse Rijk beter klinken maar zal zeker niet korrect zijn.)
Omschrift: (Klaverblad) MO. NO . TRIVM . CIVITATVM . IMPERIALIVM. (MOneta NOva TRIVM CIVITATVM IMPERIALIVM - Nieuw geld van de drie keizerlijke steden)
Kz: De wapens van de drie steden [Ref. 6], met elkaar verenigd aan de bovenzijde. Waarbij het wapen van Deventer een schild met daarin een eenkoppige adelaar, het wapen van Kampen een schild met daarin een poort met 3 gekanteelde torens en het wapen van Zwolle en schild met daarin een kruis voorsteld.
Omschrift: DAVENTRIE + CAMPENSIS + ZWOLLENSIS + (waar de Z gelijk een 3 is)
Diameter: 40 mm
Gewicht: 28,86 g.
Plaats vervaardiging: Deventer
Delmonte 668; van der Chijs 4,16 [Ref. 7]; Fortuyn Drooglever 29; Davenport 8530; Herrera 2.315
Ongeveer een maand later kwam ik mijn munt weer tegen op de volgende webpagina http://www.mcsearch.info/record.html?id=358880 Dit keer op een veiling van Hess-Divo AG.
Source Hess-Divo AG
Auction Auction 319 (28.10.2010)
Lot 1821 ( « | » )
Estimate 1500 CHF
Price 2600 CHF (~2629 USD)
Description
EUROPEAN COINS & MEDALS
NIEDERLANDE
DEVENTER, CAMPEN UND ZWOLLE
Gemeinschaftlich. Taler o. J, Deventer. Die Wappen der drei Städte in Kleeblattstellung, in der Mitte verbunden // Gekröntes Brustbild des Kaisers mit geschultertem Schwert und Reichsapfel. Delm. 668; Dav. 8530. 28.68 g.
Sehr schönes Exemplar mit feiner Tönung
pc screen shot
Dubbelclick om te vergroten. Gegroet
Tristán
Ref. 1 Informatie betreffende de term Mark (Gewicht) in het Duits en Marco (unidad de masa) in het Spaans.
Ref. 2 De munt van Kampen: Een geweldige studie van de heer C.G.J (Kees) Pannekeet.
Ref. 3 Op zijn duitstalige webpagina Reichsstädte Deventer, Kampen & Zwolle wordt veel meer informatie gegeven.
Ref. 4 De betekenis van een Scepter.
Ref. 5 El felicissimo viaie d'el... Principe don Phelippe, hijo d'el Emperador don ... van Juan Cristobal Calvete de Estrella.
Ref. 6 De wapens van Deventer, Kampen en Zwolle.
Ref. 7 Deze munt vindt men terug als nummer 16 op Plaat IV van deel 4, Heeren en Steden van Overijssel, het standaard naslagwerk van P.O. (Pieter Otto) van der Chijs. Digitaal gescanned door de heren Dries Jannink en Mark Mannesse.
Overige interessante informatie kan men vinden in:
1. NVMISMA, AÑO VI - NVM. 23,NOVIEMBRE - DICIEMBRE 1956, Thalers a nombre de Carlos V, del Monetario de la Fábrica Nacional de Moneda y Timbre, pág. 73 - 120, Juan Valentí
2. Daalder, Deventer, Kampen, Zwolle, Karel V, z.j. - Museum Rotterdam
Maar goed, Amerikanen zijn dol op Rainbow colored specimens dus dat past er ook wel weer bij.
